W Dzień Europy 9 maja we Lwowie spotkali się m.in. szefowie dyplomacji z państw UE, a następnego dnia do Kijowa pojechali przywódcy tzw. koalicji chętnych. Spotkania były wyrazem wsparcia Ukrainy ze strony UE i innych państw partnerskich oraz swoistą kontrmanifestacją wobec obchodzonego w Moskwie Dnia Zwycięstwa.

We Lwowie omówiono kwestie bezpieczeństwa i integracji europejskiej Ukrainy. W spotkaniu wzięła udział m.in. wysoka przedstawiciel UE ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Kaja Kallas. Z kolei w Kijowie premier Donald Tusk, prezydent Emmanuel Macron, kanclerz Friedrich Merz i premier Keir Starmer razem z prezydentem Wołodymyrem Zełenskim odbyli rozmowę z Donaldem Trumpem, w wyniku której skierowali do przywódcy Rosji ultimatum odnośnie do bezwarunkowego zawieszenia broni jako koniecznego warunku dalszych rozmów pokojowych. Chociaż ultimatum zostało odrzucone przez Rosję, a Stany Zjednoczone naciskają na spotkanie Zełenskiego z Władimirem Putinem niezależnie od zgody na zawieszenie broni, to „koalicja chętnych” jest silnym głosem europejskim i elementem nacisku zarówno na Rosję, jak i USA. Europejskie wsparcie dla Ukrainy jest obecnie kluczowe wobec niejednoznacznej polityki amerykańskiej oraz braku chęci ustępstw ze strony rosyjskiej.

9 maja br. przedstawiciele UE i ponad 30 państw zaangażowanych w inicjatywę powołania specjalnego trybunału ds. zbrodni agresji przeciwko Ukrainie przyjęli „Oświadczenie lwowskie” stwierdzające zakończenie prac nad koniecznymi do tego instrumentami prawnymi i popierające jego utworzenie. To potwierdza determinację Unii, by rozliczyć osoby odpowiedzialne za rosyjską agresję – bez względu na dalsze losy wojny na Ukrainie.

Konieczność utworzenia nowego trybunału wiąże się z tym, że z przyczyn proceduralnych ściganiem zbrodni agresji na Ukrainę nie mógł zająć się Międzynarodowy Trybunał Karny. Jednocześnie w związku m.in. z posiadaniem przez Rosję prawa weta w Radzie Bezpieczeństwa nie było możliwe utworzenie go przy ONZ. Dlatego ostatecznie ma on powstać przy Radzie Europy (RE) – na podstawie umowy między tą organizacją a Ukrainą. Jej zawarcie będzie wymagać zgody 2/3 państw RE (uzyskanie tej większości jest realne) i powinno wkrótce nastąpić. Koszty funkcjonowania trybunału pokryją na podstawie oddzielnej umowy zaangażowane państwa – należy podkreślić, że z tej grupy wyłamały się Słowacja i Węgry, co potwierdza ich prorosyjskie nastawienie odmienne od reszty członków UE. Trybunał ma współpracować z organami ukraińskimi, ale też korzystać z materiału dowodowego zgromadzonego przez działające od połowy 2023 r. przy unijnym Eurojust Międzynarodowe Centrum Ścigania Zbrodni Agresji przeciwko Ukrainie (ICPA). Najprawdopodobniej zacznie prace od 2026 r.

14 maja ambasadorowie UE porozumieli się w sprawie 17. pakietu sankcji wobec Rosji. Obejmie on przede wszystkim restrykcje wobec rosyjskiej „floty cieni” (189 statków) oraz firm zaangażowanych w obchodzenie sankcji. Równolegle zatwierdzono także więcej sankcji wobec Rosji m.in. za łamanie praw człowieka i ingerencje hybrydowe.

Wstępna decyzja UE w sprawie 17. pakietu sankcji zapadła szybko – propozycję w tej sprawie Komisja Europejska przedstawiła 6 maja. Mimo że formalne zatwierdzenie restrykcji ma nastąpić 20 maja na posiedzeniu ministrów spraw zagranicznych w Brukseli, porozumienie stanowi narzędzie nacisku na Rosję przed planowanymi rozmowami pokojowymi między Rosją a Ukrainą w Stambule. Unia liczy na skoordynowanie nowych sankcji z USA. W założeniu pakiet ma przede wszystkim uszczelnić dotychczasowe restrykcje, zwłaszcza pułap cenowy na rosyjską ropę. Dalsze obniżanie poziomu dochodów Rosji ze sprzedaży ropy jest kluczowe, aby zmniejszyć jej zdolność do finansowania wojny. Porozumienie w sprawie 17. pakietu wpisuje się w priorytety polskiej prezydencji w Radzie UE. Jest to już drugi pakiet, nad którym prace koordynowała Polska – 16. pakiet został przyjęty w lutym w związku z trzecią rocznicą rosyjskiej agresji na Ukrainę.

Sąd UE anulował decyzję Komisji Europejskiej (KE), w której odmówiła ona udostępnienia SMS-ów swojej przewodniczącej dotyczących negocjacji zakupu szczepionek na COVID-19. Orzekł, że argumentacja Komisji w niewystarczający sposób wyjaśniła, dlaczego instytucja nie ma dostępu do tych wiadomości. KE może złożyć apelację od wyroku.

Dostępu do wiadomości zażądała dziennikarka „New York Timesa”, a po stwierdzeniu Komisji, że nie mogą one zostać udostępnione, ponieważ nie zostały zarejestrowane ze względu na ich tymczasowy charakter, zaskarżyła tę decyzję do Sądu UE. Wyrok wpisuje się w krytyczną ocenę postępowania Komisji, jaką formułowały w tej dziedzinie instytucje zajmujące się transparentnością, np. w 2022 r. europejska rzeczniczka praw obywatelskich uznała podobną odmowę dostępu do SMS-ów przewodniczącej KE za „złe administrowanie”. Chociaż pandemia COVID-19 wymagała szybkiej reakcji ze strony Komisji, krytycy jej metod działania (np. Transparency International EU) wskazywali, że poświęcając przejrzystość postępowania w imię większej skuteczności, podważa istotną dla sprawnego funkcjonowania Unii zasadę. Negatywną ocenę takiego działania wyraził także Parlament Europejski, który wskazywał na nadużywanie przez Komisję procedury pozwalającej omijać izbę przy podejmowaniu ważnych decyzji w przypadku wystąpienia istotnych trudności ekonomicznych w którymś z państw członkowskich (art. 122 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).

Komisja Europejska przyjęła decyzję o przeznaczeniu dodatkowych 3 mld euro na wsparcie państw członkowskich we wdrażaniu paktu o migracji i azylu oraz goszczenie uchodźców z Ukrainy.

Decyzja jest wyrazem determinacji Komisji w dążeniu do wdrożenia ustaleń, które podjęte zostały przez państwa członkowskie UE w obszarze polityki migracyjnej, a coraz częściej stają się obiektem otwartej krytyki ze strony europejskich rządów. Choć według założeń pakt migracyjny ma zacząć obowiązywać od połowy czerwca 2026 r., wiele państw nie spieszy się z przygotowaniami do jego realizacji, a niektóre, w tym Polska, wprost kwestionują możliwości wypełnienia jego założeń. W państwach Europy Zachodniej, głównie ze względu na koszty, rośnie natomiast niechęć wobec dalszego przedłużania ochrony tymczasowej dla obywateli Ukrainy przybyłych do UE po pełnoskalowej agresji Rosji w 2022 r. Dodatkowe fundusze, pochodzące z przeglądu obecnych wieloletnich ram finansowych (1,8 mld euro) oraz z uzupełnienia Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej (1,2 mld euro), mają zachęcić rządy państw członkowskich do realizacji podjętych zobowiązań. Ze względu na duże upolitycznienie problematyki migracyjnej w państwach członkowskich decyzja Komisji może jednak okazać się niewystarczającym bodźcem do przyspieszenia reform w dziedzinie azylu.