Tygodnik PISM: Globalne Południe, nr 12/2025

12
09.06.2025

Co tydzień analizujemy wydarzenia i procesy, które kształtują Globalne Południe. Dziś:

  • Deklaracja BRICS na temat finasowania zmian klimatu

  • Pierwsze obchody rocznicy niemieckiego ludobójstwa w Namibii

  • Powołanie Międzynarodowej Organizacji do spraw Mediacji pod patronatem Chin

  • Demilitaryzacja ugrupowań palestyńskich w Libanie

  • Włączenie zagranicznych dżihadystów do syryjskiej armii

Podczas spotkania w Brasílii 30 maja przedstawiciele BRICS przyjęli deklarację w sprawie finansowania działań na rzecz klimatu, stanowiącą podstawę dla wspólnego stanowiska przed szczytem COP30, który odbędzie się w listopadzie w brazylijskim Belém. Dokument podkreśla priorytety bloku w obszarze finansów klimatycznych. Należą do nich reforma wielostronnych banków rozwoju, zwiększenie preferencyjnych warunków finansowania dla państw rozwijających się i mobilizacja kapitału prywatnego do wsparcia państw Globalnego Południa.

Deklaracja wpisuje się w proaktywną postawę Brazylii w koordynacji globalnych negocjacji klimatycznych w ramach COP30. Jej celem jest szersze uwzględnienie interesów krajów rozwijających się i wsparcie sprawiedliwej transformacji energetycznej. Największy nacisk w przygotowaniach kładzie na przełamanie powstałego po COP29 impasu w sprawie mobilizacji do 2035 r. 1,3 bln dol. na finansowanie działań klimatycznych w krajach Globalnego Południa (oprócz wiążących strony deklaracji 300 mld dol. rocznie) Równocześnie BRICS dąży do zwiększenia swojego wpływu na międzynarodowe negocjacje klimatyczne, wykorzystując m.in. wycofanie się USA z negocjacji w następstwie decyzji Donalda Trumpa. Zawarte porozumienie wskazuje na rosnące znaczenie współpracy między państwami bloku w zakresie wymiany technologii, najlepszych praktyk, korzystania z patentów czy oceny wpływu międzynarodowej polityki klimatycznej na gospodarki państw BRICS. Wiąże się to z odrzuceniem przez państwa BRICS unijnego mechanizmu granicznego cła węglowego CBAM.

O negocjacjach klimatycznych podczas COP28 pisał Tymon Pastucha
➡️

SARAH MEYSSONNIER / Reuters / Forum


 

28 maja w stolicy Namibii odbyły się pierwsze obchody nowo ustanowionego Dnia Upamiętnienia Ludobójstwa. Ma on przypominać o wydarzeniach z lat 1904–1908, kiedy siły niemieckie wymordowały ok. 70 tys. osób z ludów Herero i Nama na terenie swojej ówczesnej posiadłości kolonialnej. Przy tej okazji prezydent Namibii Netumbo Nandi-Ndaitwah wezwała Niemcy do wypłaty reparacji.

Organizacja obchodów, w rocznicę zamknięcia obozów koncentracyjnych w niemieckiej Afryce Południowo-Zachodniej w 1908 r., służy dwóm celom – uczczeniu pamięci ofiar oraz wzmożeniu presji na Niemcy w sprawie pełnego zadośćuczynienia. Choć Namibia uzyskała niepodległość w 1990 r., a jej władze stopniowo przywracały pamięć o wydarzeniach z lat 1904–1908 do centrum debaty publicznej (np. celebrując zwroty szczątków ofiar z niemieckich muzeów), mitem założycielskim narodu pozostawała walka wyzwoleńcza z lat 70. i 80. XX w. Nowe święto jest wyrazem przesuwania akcentu w polityce historycznej Namibii.

Strona niemiecka, która uznaje swoją odpowiedzialność za ludobójstwo Herero i Nama, od 2013 r. prowadziła rozmowy z władzami namibijskimi w sprawie reparacji. Jednak układ, jaki zawarła z nimi w 2021 r., został oparty na innym modelu. Utworzono na okres 30 lat fundusz wysokości 1 mld. euro na rzecz projektów rozwojowych na terenach zamieszkałych przez potomków ofiar ludobójstwa. Organizacje osób poszkodowanych uznały to za niewystarczające i domagały się reparacji. Niektóre postulują zwrot ziemi, która nadal w znacznej części pozostaje w rękach potomków niemieckich osadników.


 

Utworzona z inicjatywy ChRL 30 maja br. w Hongkongu Międzynarodowa Organizacja ds. Mediacji (IOM) ma pomagać w zakończeniu międzynarodowych sporów, zwłaszcza politycznych i gospodarczych. Włączenie się Chin w obszar mediacji stanowi konkurencję dla dotychczasowych mechanizmów w tym obszarze i może w konsekwencji utrudnić ściganie przypadków łamania prawa międzynarodowego.

Powstała organizacja w optyce Chin (z udziałem Wang Yi, ministra spraw zagranicznych ChRL) jest kolejnym narzędziem do modyfikacji ładu międzynarodowego. Oprócz konsolidacji krajów rozwijających się pod patronatem Chińskiej Republiki Ludowej (konwencję założycielską podpisały 33 państwa, m.in. Indonezja, Pakistan, Laos czy Serbia) IOM ma wspomagać narrację o stabilizacyjnej roli Chin w konfliktach globalnych (np. na Morzu Południowochińskim) i ich pozytywnej polityce w tym kontekście. Z punktu widzenia ChRL (i innych państw oskarżanych o łamanie prawa międzynarodowego) nowa organizacja może być alternatywą dla Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wybór Hongkongu na siedzibę IOM pośrednio legitymizuje chińską politykę naruszania swobód prawnych, które mają obowiązywać do 2038 r. na mocy chińsko-brytyjskiej deklaracji z 1984 r. Może to sprzyjać akceptacji tej polityki ze strony państw zgłaszających akces do nowo powstałej organizacji.


 

W połowie czerwca libańskie siły bezpieczeństwa mają rozpocząć rozbrajanie palestyńskich grup zbrojnych. Proces niesie ryzyko wewnętrznej destabilizacji i będzie testem skuteczności oraz wiarygodności nowych władz Libanu.

12 obozów dla palestyńskich uchodźców to miejsca o ograniczonej obecności libańskiego aparatu państwowego, gdzie bezpieczeństwa pilnują palestyńscy bojownicy. Na mocy porozumienia między rządem Libanu a oficjalnymi palestyńskimi władzami kierowanymi przez Mahmuda Abbasa z maja br. armia ma przejąć arsenały broni tych grup zbrojnych (również poza obozami) i przywrócić instytucjom libańskim kontrolę. Harmonogram rozbrojeń nie obejmuje obozów, w których dominującą rolę odgrywają Hamas i inne skrajne ugrupowania nieuznające decyzji Abbasa, np. Palestyński Islamski Dżihad, Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny – Dowództwo Generalne czy radykalne frakcje islamistyczne. To właśnie opór z ich strony niesie największe ryzyko dla powodzenia demilitaryzacji. Dla złagodzenia napięć rząd libański zapowiedział kroki mające poprawić sytuację ludności palestyńskiej, która w Libanie pozostaje objęta licznymi ograniczeniami, np. w zakresie dostępu do wybranych zawodów czy swobody działalności gospodarczej. Dodatkowym czynnikiem pozostaje postawa Hezbollahu – z jego perspektywy sukces władz zwiększa ryzyko objęcia go podobnym procesem, ale rozbrojenie obozów palestyńskich jednocześnie cieszy się wyraźnym poparciem społecznym Libańczyków.

O sytuacji w Libanie po wyborze na prezydenta Josepha Aouna pisała Sara Nowacka
➡️

Karamallah Daher / Reuters / Forum


 

Administracja USA zaakceptowała plan rządu syryjskiego dotyczący utworzenia specjalnej 84. Dywizji składającej się z zagranicznych bojowników. Jednostka ta obejmie ok. 3,5 tys. osób, głównie z ujgurskiej Islamskiej Partii Turkiestanu, która stanowiła trzon jednostki specjalnej przy dawnym Hajat Tahrir asz-Szam (HTS).

Do tej pory los zagranicznych bojowników był jedną z głównych kwestii spornych między prezydentem Syrii Ahmadem asz-Szarą a przywódcami zachodnimi, którzy domagali się wydalenia ich z Syrii. Wynikało to przede wszystkim z terrorystycznego charakteru milicji, do których należeli, i z ich współpracy m.in. z Państwem Islamskim czy Al-Kaidą. Asz-Szara uznał jednak, że zagraniczni bojownicy powinni zostać zintegrowani z syryjską armią w nagrodę za ich uczestnictwo w walce z reżimem Asada. Podejście to miało wymiar pragmatyczny. Biorąc pod uwagę konieczność ciągłego balansowania między radykalnymi sojusznikami a działaniami na rzecz przeprowadzenia inkluzywnej transformacji, bojownicy mogliby stanowić większe zagrożenie dla władz, gdyby znaleźli się całkowicie poza ich kontrolą. Doświadczenie tych ugrupowań obejmowało ponadto operacje specjalne, jak np. najprawdopodobniej zabicie trzech rosyjskich żołnierzy w bazie w Humajmim. Dodatkowo najbardziej radykalni członkowie zostali już częściowo aresztowani lub zlikwidowani, kiedy przez ostatnie lata Asz-Szara usiłował złagodzić charakter HTS i rządów w Idlibie.

Więcej o sytuacji w Syrii pisali Sara Nowacka, Aleksandra Maria Spancerska i Michał Wojnarowicz.
➡️

Balkis Press/ABACA / Abaca Press / Forum